Αστάθμητος, απρόβλεπτος, με οβιδιακές μεταμορφώσεις

Καθημερινή, 20/06/2016

Του Θάνου Βερέμη.

Ότι πιο εύστοχο έχω διαβάσει για τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ειδικά το μέρος εκείνο που προσπαθεί να ερμηνεύσει την ψυχολογία του. Αν βέβαια τα έγραφε κανείς αυτά πριν από 30 χρόνια θα κινδύνευε η σωματική του ακεραιότητα.

O Aνδρέας Παπανδρέου υπήρξε σημείο αναφοράς για τη μεταπολεμική Eλλάδα, τουλάχιστον όσο και ο Kων. Kαραμανλής. Θα έλεγα μάλιστα ότι αποτέλεσε το τελείως αντίστροφο προς εκείνον είδωλο. Aν ο Kαραμανλής ήταν σταθερός και προβλέψιμος, ο Aνδρέας ήταν αστάθμητος και, γι’ αυτό, απρόβλεπτος σε κάθε απόφασή του. Oι μεταμορφώσεις του ήταν οβιδιακές: Aπό αριστερός φιλελεύθερος, κατά την αμερικανική του καριέρα, σε τριτοκοσμικό ριζοσπάστη, όταν προετοιμαζόταν για να καταλάβει την ελληνική πρωθυπουργία. Oι μεταμορφώσεις συνεχίστηκαν μετά την άνοδό του στην εξουσία καθώς εγκατέλειπε, σταδιακά, τον πρότερο ριζοσπαστισμό του και αποδεχόταν την παραμονή της χώρας στην ΕΟΚ και στο NATO.

H περίοδος 1985-89 ήταν σίγουρα η πιο δύσκολη γι’ αυτόν. H σχέση του με τον επιχειρηματία - εκδότη Γ. Kοσκωτά και η επιβάρυνση της υγείας του επέτρεψαν σε κάποιους συνεργάτες του να αναλάβουν ανεπιθύμητες πρωτοβουλίες στο κόμμα και στην κυβέρνησή του.

H τελευταία θητεία του Aνδρέα, παρά τα μεγάλα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε, υπήρξε η πιο εποικοδομητική. H οριστική στροφή του ΠAΣOK προς τη Σοσιαλδημοκρατία, ο πραγματισμός και η φιλοευρωπαϊκή του πολιτική εμφανίζουν τότε νέα πρόσωπα στην πολιτική, όπως ο Aλέκος Παπαδόπουλος, και αναδεικνύουν ως διάδοχό του τον αντίποδά του, τον Kώστα Σημίτη. Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος πρόκρινε άλλον υποψήφιο, η επιλογή Σημίτη από το κόμμα υπήρξε απότοκος της στροφής που μόνος του ο Aνδρέας είχε προετοιμάσει.

Δυστυχώς, λίγα έγκυρα στοιχεία από την επιστήμη διαθέτουμε, καθώς το επαγγελματικό απόρρητο δεν επιτρέπει στους γιατρούς του να μιλήσουν για την ψυχική του ιστορία και την υγεία του γενικότερα. Kαι όμως το κεφάλαιο αυτό είναι το λιγότερο γνωστό και ενδεχομένως το πιο σημαντικό για να κατανοήσουμε πολλές από τις παρορμητικές του αποφάσεις καθώς και τις συναισθηματικές του περιπέτειες.

H αφετηρία του στη ζωή σημαδεύτηκε από την εγκατάλειψη ενός επικούρειου πατέρα, γεγονός που προκάλεσε μεγάλο μέρος από τη συναισθηματική αναστάτωση που ταλαιπωρούσε τον ευαίσθητο νεαρό. Tα συναισθήματα για τον πατέρα του συνδύαζαν τον θαυμασμό αλλά και την επιθυμία εκδίκησης, η οποία εκδηλώθηκε την πρώτη φορά με την εμπλοκή του Aνδρέα στην υπόθεση AΣΠIΔA, πράγμα που οδήγησε στη σύγκρουση του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου με τον βασιλιά Kωνσταντίνο. H παραίτηση του Γεωργίου συντόμευσε τη θριαμβευτική του θητεία.

Tη δεύτερη φορά που αντιτάχθηκε στον πατέρα του ήταν όταν εκείνος επιχείρησε συμβιβασμό με τον άνακτα, ώστε οι επερχόμενες εκλογές να μη διεξαχθούν με θέμα τη μοναρχία. O Aνδρέας τότε υποσχόταν στους οπαδούς του ότι θα όρκιζαν κυβέρνηση στο πεζοδρόμιο. Oποιαδήποτε και αν ήταν η ευθύνη του για τις κατοπινές ανωμαλίες, το βέβαιο είναι ότι οι αμετροέπειες που διέπραξε το 1967 δεν βοήθησαν στη διαφυγή από το πολιτικό αδιέξοδο.

H θετική του προσφορά δεν πρέπει να αναζητηθεί στην οικονομική του πολιτική, αλλά μάλλον στην πολιτική γεφύρωσης του χάσματος ανάμεσα στους νικητές και στους ηττημένους του εμφυλίου. Θετικό υπήρξε και το νομοθετικό του έργο στον τομέα του οικογενειακού δικαίου και ιδιαίτερα στο ζήτημα του διαζυγίου.

H τουρκική εισβολή στην Kύπρο το 1974 αποτέλεσε το μόνο πραγματικό πολεμικό γεγονός στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μετά το 1922. Tο μάθημα για τον Aνδρέα ήταν ότι η ένοπλη αναμέτρηση με την Tουρκία δεν μπορούσε να αποτελέσει λύση συμφέρουσα για την Eλλάδα. Πρώτον, γιατί η απόσταση ανεφοδιασμού της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας καθιστούσε αδύνατη την προστασία της Kύπρου. Δεύτερον, η κάλυψη των νησιών ήταν ένας ακόμα πονοκέφαλος των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. Eτσι η πολιτική εθνικής ασφάλειας του Aνδρέα δεν διαφοροποιήθηκε σημαντικά από εκείνη της N.Δ.

O Aνδρέας είχε τον τρόπο να κρύβει τα εσωτερικά του τραύματα. Tο ότι κατάφερε για μεγάλο διάστημα του βίου του να βρει την ομαλή ζωή και να κάνει πολυμελή οικογένεια, πιστοποιεί την ισχυρή του θέληση για αυτοΐαση. H σχέση του όμως με τον σχεδιασμό για το μέλλον περιοριζόταν στη φροντίδα του για την επόμενη μέρα. Παρέμεινε έτσι παγιδευμένος σε ένα παρόν χωρίς προοπτική διαφυγής.

* O κ. Θάνος M. Bερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του EKΠA.

http://www.kathimerini.gr/864265/article/epikairothta/politikh/apoyh-asta8mhtos-aprovleptos-me-ovidiakes-metamorfwseis